Op het eerste gezicht lijken de gevolgen van weeffouten in het milieubeleid vooral abstract, want wat houdt ‘ineffectief milieubeleid’ nu precies in? In de praktijk heeft gebrekkig milieubeleid directe gevolgen voor het dagelijks leven van mensen, dieren en natuur. In dit artikel het verhaal van Gert Jan Bakker namens bewonersorganisatie “Adem Vrij aan ’t IJ”. Deze bewonersgroep zet zich in tegen de stank rondom de kunstmestfabriek van ICL Fertilizers (beter bekend als de Amfert-fabriek).
Door: Heske Boeve
Wie vertegenwoordigen jullie en hoe begon jullie strijd voor schone lucht?
“Ik ben Gert Jan Bakker, vrijwilliger bij Adem Vrij aan ’t IJ, een organisatie van bewoners in Amsterdam-Noord en dat betreft de wijken Tuindorp Oostzaan, Tuttifruttidorp, de Bongerd en de NDSM-buurt. Toen ik negen jaar geleden hier kwam wonen viel me gelijk één ding op: ‘Het stinkt hier!’. Ik was benieuwd wat nu precies deze stank veroorzaakte en welke invloed dit kon hebben op mijn gezondheid en ging daarom wat rondvragen in de buurt. En zo bleek dat niemand wist wat er in deze wijken in de lucht hing, maar bleek ook dat veel meer mensen last hadden van dezelfde gezondheidsklachten. Namelijk: prikkelende ogen en irritatie aan de luchtwegen als de wind gericht staat op de wijken. Dit is voornamelijk bij een zuidwestelijke wind, de meest dominante windrichting in Nederland.”
Waar kwamen jullie op uit als veroorzaker van de stank?
Gert Jan: “Dat bleek de oude kunstmestfabriek – inmiddels van ICL Fertilizers, een Israëlische multinational – die al 100 jaar in het westelijke havengebied van Amsterdam staat. Met de oprukkende stad is het steeds meer in de buurt van woonwijken komen te liggen. Een paar jaar geleden was er sprake van dat de fabriek zou verhuizen naar een locatie verder in het Westelijke Havengebied, maar in 2023 besloot ICL dat niet te doen, en omdat de grond op erfpacht staat, mag ICL nog tot eind 2040 op de huidige locatie blijven. Toen hebben we als bewoners ons buurtcomité opgeschaald. We hebben een actief kader van acht tot tien mensen die elke maand vergadert. Daarnaast hebben we ook nog een WhatsApp-buurtgroep waar nog een paar honderd mensen uit de buurt zijn aangehaakt. Ons doel is: weg met de stank en luchtverontreiniging van onder andere ICL en een terugkeer van schone en vrije lucht in de wijken van Amsterdam-Noord.”
Welke impact heeft de fabriek op jullie gezondheid?
“Wat we precies inademen, is onduidelijk. Metingen, gedaan door ICL zelf, leken jarenlang te voldoen aan de vergunning, totdat Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied op aandringen van ons als bewoners ook een keer ging meten. Toen bleek dat er een te hoog gehalte aan zoutzuur uit de schoorsteen van ICL kwam. Dit wordt trouwens aangevochten door ICL, omdat de fabriek zegt dat de omgevingsdienst verkeerd gemeten heeft. Daar loopt dus nu een rechtszaak over. Maar ondertussen heeft de omgevingsdienst wel drie metingen gedaan waarvan er maar eentje voldeed aan de vergunning. Dus er lijkt wel echt iets aan de hand.”
Wat dan?
“Een te hoge concentratie zoutzuur draagt niet bij aan gezonde lucht en verklaart misschien de verschillende klachten waarmee bewoners van Amsterdam-Noord kampen. Zo hebben de mensen hier last van prikkende ogen, geïrriteerde luchtwegen, hoofdpijn, keelpijn. Een onderzoek naar de oorzaak van de stinkende lucht wil de lokale politiek niet beginnen. Er zijn namelijk meerdere industriële partijen actief in het gebied en het doen van metingen zou geen zin hebben, omdat er door de grote hoeveelheid uitgestoten stoffen geen eenduidige veroorzaker aangewezen kan worden. De stank heeft niet alleen fysieke, maar ook mentale gevolgen voor de bewoners. Zo moet je namelijk bij een warme zomer bij zuidwestelijke wind ramen en deuren gesloten houden, en is ook lekker buiten in de eigen tuin van het zomerweer genieten er niet bij. Ook de vraag wat men precies inademt en wat voor gevolgen dit heeft voor de gezondheid van de bewoners en hun kinderen zorgt voor onrust.”
Gert Jan vervolgt: “De betreffende wijken in Amsterdam-Noord zijn op kankeratlas.nl donkerrood gekleurd voor longkanker. Bij vragen hierover bij de GGD komt vaak hetzelfde antwoord: ‘Tja, dat komt door de levensstijl in een arbeidersbuurt. Daar is nu eenmaal flink gerookt’. Dat vinden wij geen geloofwaardige verklaring. Wij willen graag onderzoek waarom er bij ons in de wijk het meeste longkanker voorkomt in de hele provincie, ook nog meer dan in de IJmond nabij Tata Steel. En dat is niet om de kunstmestfabriek de schuld te geven, maar om van de GGD te horen hoe het nu echt zit. We willen niet iedere keer afgewimpeld worden met hetzelfde antwoord.”
Wat doen jullie om verandering te bewerkstelligen?
“We hebben meerdere malen ingesproken bij de raadscommissie van de ruimtelijke ordening in de gemeente Amsterdam en bij de Provinciale Staten in Haarlem. We onderhouden actief contact met politici op lokaal, provinciaal en landelijk niveau. Adem Vrij aan ’t IJ heeft ook goede contacten opgebouwd met journalisten. Alles om de casus onder de aandacht te houden. Daarnaast hebben we een zwartboek gemaakt met persoonlijke verhalen over de stank, en de fysieke en mentale gevolgen daarvan. We hebben dit zwartboek aangeboden aan politici van alle niveaus en aan de GGD. Recentelijk is een exemplaar nog overhandigd aan Femke Halsema, de burgemeester van Amsterdam. Iedereen is het eigenlijk wel met ons eens dat er wat gedaan moet worden aan de stank in de wijk, maar vervolgens wijzen ze allemaal richting de omgevingsdienst. Die gaat immers over de vergunningverlening en de handhaving.
Maar gaat het probleem dan wel echt aangepakt worden?
“Als bewonersgroep voelen we ons gehoord en erkend. En het probleem wordt erkend, want er wordt gezegd: ‘Ja, dit probleem is er en moet worden opgelost’. Ook de Omgevingsdienst Noordzeekanaal vindt dat er aan de stank wat aan gedaan moet worden. Ze zijn bezig met een nieuwe vergunning en we hebben de indruk dat ze onze noden daarin verwerken. De omgevingsdienst heeft namelijk aangegeven de nieuwe vergunning zo strikt als mogelijk te maken. Maar, we moeten wel realistisch blijven. Want de omgevingsdienst kan namelijk niet alleen met ons als omwonenden rekening houden, weten en regels staan ook in de weg. De fabriek kan en zal zich beroepen op haar rechtspositie en kan door te procederen de boel nog lange tijd traineren.
Toch hebben we goede hoop dat door de nieuwe vergunning een flink stuk van onze klachten gaat verminderen. Daar putten we ook echt motivatie uit. Maar het wordt wel tijd dat wij iets van actie gaan zien. De concept-vergunning zou eigenlijk al vorige zomer klaar zijn, maar dat is nu naar deze zomer verschoven. En we zijn ook nog wel bang dat, als de vergunning er eenmaal is, ICL dan een jarenlange rechtszaak aanspant, of dat het ICL lang kost om de nodige aanpassingen te doen. We hebben zeker goede hoop dat er verbeteringen komen, maar op een pessimistische dag betwijfel ik dat. Dan vrees ik dat fabriek de boel gaat traineren door bijvoorbeeld nog vijf jaar te procederen. Maar zo pessimistisch wil ik gewoon niet zijn!”
UPDATE
Na het afnemen van het interview kwam Het Parool met het volgende nieuws: Kunstmestfabriek ICL ‘waarschijnlijk boosdoener gezondheidsklachten omwonenden Amsterdam-Noord’. Bij de Amsterdamse kunstmestfabriek ICL Fertilizers blijkt volgens de toezichthouder een afvangsysteem voor zoutzuurdruppels slecht te werken. In Tuindorp Oostzaan, waar bewoners al jaren klagen over keelpijn en branderige ogen, denken ze de boosdoener te hebben gevonden. Lees hier het hele artikel.
